Bastos, GlóriaMota, Ana Lúcia2025-05-162025-05-162025-04-102025-05-16http://hdl.handle.net/10400.2/19881Tese de Mestrado em Gestão da Informação e Bibliotecas Escolares, apresentada à Universidade AbertaEste estudo parte de uma problemática complexa, procurando compreender e analisar como pode a leitura permitir superar as dificuldades de implementação da língua portuguesa no dia a dia das crianças e jovens timorenses. Para tal, traçou-se como objetivos de investigação caracterizar as bibliotecas escolares existentes nos CAFE; implementar estratégias promotoras da leitura sistemática junto de alunos do 9.º e 12.º anos de escolaridade; perceber até que ponto a existência de Bibliotecas Escolares pode influenciar o desenvolvimento linguístico. O estudo empírico foi desenvolvido nas escolas CAFE de Same e Baucau e teve como participantes, além da investigadora, os alunos e professores dos 9.º e 12.º anos de escolaridade. Seguimos uma investigação de natureza mista, integrando estratégias de investigação sobre a própria prática. Em função da análise efetuada, pode afirmar-se que o ensino da língua portuguesa em Timor-Leste tem dependido das políticas aplicadas pelos sucessivos governos e as oscilações metodológicas não abonam em favor do desenvolvimento linguístico. A formação de professores e os conhecimentos que têm de português são deficitários, pelo que o ensino da língua não acontece com qualidade. Quanto à leitura como desenvolvimento da oralidade, verificámos que, ainda que possa e deva ser um meio a ter em conta, os professores não se encontram pedagógica e didaticamente preparados para desenvolver projetos de leitura em português, uma vez que os próprios não dominam a língua; que os materiais disponíveis são escassos; e que a falta de Bibliotecas no território, bem como a centralização dos recursos e serviços em Díli, são fatores que dificultam a criação de hábitos de leitura.This study is based on a complex problem, seeking to understand and analyse how reading can overcome the difficulties of implementing the Portuguese language in the daily lives of Timorese children and young people. To this end, the research objectives were to characterise the school libraries in the CAFEs; to implement strategies to promote systematic reading among 9th and 12th grade students; and to understand to what extent the existence of School Libraries can influence language development. The empirical study was carried out in the CAFE schools of Same and Baucau and involved, in addition to the researcher, students and teachers from the 9th and 12th grades. We followed a mixed-methods research approach, integrating strategies for researching one's own practice. Based on the analysis carried out, it can be said that the teaching of Portuguese in East Timor has depended on the policies applied by successive governments and the methodological oscillations have not been in favour of language development. Teacher training and their knowledge of Portuguese are deficient, which means that the language is not taught with quality. With regard to reading as a means of developing orality, we found that although it can and should be taken into account, teachers are not pedagogically and didactically prepared to develop reading projects in Portuguese, since they themselves do not master the language; the materials available are scarce; and the lack of libraries in the territory, as well as the centralization of resources and services in Dili, are factors that hinder the creation of reading habits.Estudu ida-ne'e sai hanesan problema ida-ne'ebé kompleksu, buka atu komprende no analiza oinsá lee bele rezolve difikuldade sira hodi implementa lian Portuges iha labarik no joven timoroan sira-nia moris lor-loron. Tanba razaun ida-ne'e konsidera objetivu peskiza nian atu karakteriza biblioteka eskola sira ne'ebé eziste iha CAFE; implementa estratéjia promosaun lee sistemátiku hamutuk ho estudante sira husi tinan 9 no 12 eskola; komprende to'o ha'u haree katak ezisténsia biblioteka eskola sira bele influénsia dezenvolvimentu lian. Estudu empiriku dezenvolve iha eskola CAFE iha Same no Baukau no partisipa iha nia, alénde peskizadora, estudante no professor sira ne'ebé hetan edukasaun iha nona no dahuluk klasifikasaun. Uza investigasaun mista ne'ebé inklui estratégia sira investigasaun kona-ba prática ida ne'ebé mak iha. Dependénte husi análise ne'ebé halo, bele afirma katak, ensinu lian Portugés iha Timor-Leste depende ba política ne'ebé governu sukusivu sira aplika no flutuasaun metodolójiku a'ó ajuda ba dezenvolvimentu linguístiku. Formasaun ba profesór sira no konhesimentu sira kona-ba Portugés, la sufisiente, entaun, ensinu lian a halo ho di'ak. Kona-ba leitura nudar dezenvolvimentu ba oralidade, ita haree katak, makainka bele no tenki sai meiu liután to'o agora, professor sira la preparadu pedagogicamente no didatikamente atu dezenvolve projetu sira leitura iha Portugés, tanba sira nia knar la'ós di'ak; material sira ne'ebé iha la di'ak suficiente no falta Biblioteka sira iha teritóriu rasik, no rejionalizasaun ba rekursu sira no servisu sira iha Dili, mak fatór sira ne'ebé kontinua hadi'a kriasaun habitu sira leitura.porAprendizagem do portuguêsHábitos de leituraBibliotecas escolaresTimor-LestePortuguese language learningReading habitsSchool librariesEast TimorAprende lian portuguêsHabitu leitura. Biblioteka eskolaBom leitor, ótimo falante! = Diskursu ne’ebé di’ak! : a leitura na promoção da língua portuguesa nos Centros de Aprendizagem, em Timor-Lestemaster thesis